Wettelijke herverkaveling

Interventielogica

Bij wettelijke herverkaveling verankerd in de Omgevingswet (voorheen in de Wet Inrichting Landelijk Gebied, WILG) worden gronden ingebracht en opnieuw toebedeeld om gewenste ruimtelijke functies te realiseren zoals natuur of waterberging en de verkavelingssituatie van agrarische bedrijven te verbeteren. Hierdoor hoeven gronden niet persé op de juiste locatie aangekocht te worden maar worden ze middels ruiling naar de gewenste locatie gebracht. Dit kan Onteigening voorkomen. Wettelijke herverkaveling is een verplichtend ruilinstrument (anders dan Vrijwillige kavelruil). Grondeigenaren en -gebruikers die binnen het herverkavelingsgebied liggen moeten deelnemen aan het ruilproces. De wet schrijft voor dat iedereen die grond inbrengt, recht heeft op toedeling van vervangende grond, met een gelijke gebruiksbestemming (agrarische bestemming blijft agrarisch en wordt bijvoorbeeld geen natuur) en vergelijkbare hoedanigheid (kwaliteit). Niemand gaat er als gevolg van het ruilproces (inbreng-toedeling) op achteruit. Er geldt een hoge mate van rechtsbescherming en tijdens het proces bestaan er verschillende participatiemogelijkheden. 

Doelen

Voor natuur-, klimaat-, water- en bodemopgaven waarbij het gaat om realisatie van nieuwe ruimtelijke functies kan wettelijke herverkaveling ingezet worden. Door inzet van wettelijke herverkaveling hoeft de overheid grond voor deze functies niet op de juiste locatie te verwerven, maar kan de overheid ruilgrond op andere plekken verwerven en die inbrengen in het ruilproces. Wettelijke herverkaveling draagt daarnaast bij aan het versterken van de agrarische structuur (vergroten bedrijfs- en veldkavels, verminderen kavelafstand tot bedrijfslocatie) en aan mogelijkheden voor extensivering en voor compensatie in grond (i.p.v. geld) bij functieverandering (verduurzaming landbouw). Door in een herverkaveling ook de waardering van het landschap te betrekken kan de omgevingskwaliteit worden versterkt. 

Maatregelen

Wettelijke herverkaveling kan een belangrijke rol spelen bij het realiseren van maatregelen waarmee grond gemoeid is zoals natuurontwikkeling, extensivering van grondgebonden landbouw, beekdalherstel en de aanleg van bufferzones. Hierbij is het wel nodig dat de overheid over voldoende grondposities beschikt, zodat beschikbare ruilgrond naar de juiste locatie geruild kan worden. Daarnaast zijn meestal inrichtingsmaatregelen nodig. Ook hiervoor beschikt de Omgevingswet over interessante instrumenten, zoals allerlei Gedoogplichten, zodat al voordat de ruil is afgerond met de inrichting kan worden begonnen. 
 

Toelichting

Tijdens het proces bestaan verschillende participatiemogelijkheden. Zo schrijft de wet voor dat alle rechthebbenden hun wensen kenbaar mogen maken. Het is ook mogelijk dat agrariërs samen met overheidspartijen een ruilplan vervaardigen waarbij de publieke opgaven worden gerealiseerd maar ook de agrarische structuur wordt verbeterd.

In het kader van wettelijke herverkaveling kunnen boerderijverplaatsingen uitgevoerd worden. Hierbij kunnen agrarische bedrijven in zijn geheel worden verplaatst. Bijvoorbeeld vanuit de omgeving van Natura 2000-gebieden naar locaties elders in het land. Wettelijke herverkaveling kent bovendien de mogelijkheid om uit te treden op basis van geld in plaats van grond. De meerwaarde van wettelijke herverkaveling ten opzichte van Vrijwillige kavelruilprocessen bij de aanpak van meervoudige inrichtingsopgaven bestaat uit meer zekerheid over doelbereik voor de overheid, realisatie van een optimale verkaveling en meer rechtszekerheid voor belanghebbenden. Deze meerwaarde is vooral groot in situaties waarbij publieke doelen onontkoombaar gerealiseerd moeten worden, er weinig beleidsruimte is en er relatief veel grondeigenaren of -gebruikers zijn en/of sprake is van versnipperd grondgebruik.

De meerwaarde van wettelijke herverkaveling ten opzichte van Onteigening ter plekke op basis van een Omgevingsplan is de mogelijkheid om meerdere gebiedsdoelen te realiseren, waaronder een optimale verkaveling. Terwijl met onteigening en inrichting ter plekke één specifiek doel wordt gediend, biedt wettelijke herverkaveling mogelijkheden om ook de verkavelingssituatie te verbeteren. Een voordeel van herverkaveling is verder dat hiermee geen kosten voor de overdracht van grond worden gemaakt, dat geen (bedrijfs-) schadevergoedingen hoeven te worden uitgekeerd en dat ook grond die elders is verworven kan worden ingezet voor de ruil naar de nieuwe gebiedsfunctie.

Een ‘waardenverkaveling’ vormt een aanvulling op wettelijke herverkaveling waarmee nieuwe vormen van verweving en waardering van gronden gerealiseerd kunnen worden met een minder strikte scheiding tussen landbouw en natuur. Een waardenverkaveling is gericht op het realiseren van (kleinschalige) landschappen, passende functies, kwalitatieve inpassing, maatschappelijk draagvlak en meerwaarde.

Brondocumenten:

Kavelruil en de Omgevingswet | Informatiepunt Leefomgeving (iplo.nl)
Evaluatie landinrichtingsinstrumentarium Wet inrichting landelijk gebied
De 'waardenverkaveling' als ruilverkaveling 2.0. hoe kunnen we de grondpuzzel opnieuw leggen?